Tôi đến Nghĩa trang liệt sĩ tỉnh vào một buổi sáng. Mới khoảng 9h nhưng tôi cảm nhận cái nắng nóng như gần giữa trưa, tuy vậy khi vào khu vực nghĩa trang, những hàng cây xanh rợp bóng mát như làm cho không khí dịu hẵn đi. Do không hẹn trước nên vào Ban quản lí chỉ gặp mỗi chị kế toán, còn lại cán bộ đều ở ngoài nghĩa trang, lãnh đạo đi họp ở Sở. Nhận điện thoại, anh Phạm Ngọc Minh đang làm ngoài nghĩa trang vào tiếp chuyện với tôi, anh cho biết, cán bộ của Ban hiện có 11 người, thuộc sự quản lí của Sở Lao động-TBXH tỉnh, trong đó có 4 biên chế, còn lại là hợp đồng ngắn hạn. Công việc chính của Ban là tiếp đón, hướng dẫn thân nhân đến thăm viếng; qui tập mộ liệt sĩ, bàn giao hài cốt liệt sĩ theo yêu cầu của gia đình thân nhân, quản lí và chăm sóc phần mộ liệt sĩ và giải quyết chế độ chính sách có liên quan. Do việc tiếp thân nhân, giải quyết chế độ chính sách thường chỉ thực hiện theo thời điểm, nên thời gian và công việc chính của anh em là ở ngoài nghĩa trang để cắt tỉa cây, xén cỏ, chà rong rêu, thay bát nhang, tu sữa những chỗ hư hỏng đơn giản. Anh Minh nói, với một diện tích lớn như vậy, chỉ có mấy anh em nhiều khi làm không xuể, nắng cũng như mưa, anh em đều phải làm. Khi đang dọn tỉa, chăm sóc phần mộ, có thân nhân liệt sĩ đến thăm viếng, các anh phải giúp họ tìm mộ và sắp sếp nơi ăn ở. Vất vã nhất là những dịp lễ 27/7 và tết nguyên Đán, trung bình mỗi ngày có khoảng 500 lượt người đến viếng, các thành viên của Ban phải làm việc cật lực, vừa làm công tác bảo vệ trật tự vừa hướng dẫn thăm viếng, một số thân nhân liệt sĩ ở xa phải bố trí nơi ăn ở. Hiện khu nhà nghỉ của Ban có 4 phòng, mỗi phòng bố trí 3 giường với đầy đủ tiện nghi, trong đó có cả máy điều hòa nhiệt độ. Công việc nhiều lúc rất bận rộn, nhưng anh em trong Ban quản lí luôn giữ mối quan hệ ân cần, hoà nhã với thân nhân liệt sĩ đến thăm viếng và luôn phục vụ tận tụy, tận tâm.
Đa số anh em ở Ban quản lý nghĩa trang là bộ đội xuất ngũ, có người làm nghĩa vụ quốc tế Campuchia, họ tìm đến đây không phải để tìm việc làm, tăng thu nhập, mà đó là tình cảm, là nghĩa tình đồng chí đồng đội của mình. Anh Ngô Thanh Tân hàng ngày đi xe máy hơn 10 cây số từ xã Hàm Chính đến để làm việc, thu nhập mỗi tháng 1,7 triệu đồng, do nhà xa, anh thường mang cơm theo hoặc nấu ăn và nghĩ trưa tại Ban, chiều mới về. Công việc anh đang làm cũng vì nghĩa với đồng chí, đồng đội mình, bởi ở nghĩa trang có những đồng đội chiến đấu cùng anh ở chiến trường Campuchia đã hy sinh và được qui tập về đây. Anh Tân cho biết, mình cũng suy nghĩ nhiều lắm trước khi đến đây làm việc, biết đâu công việc của mình sẽ làm cho các anh thêm ấm lòng, nên mình sẽ gắn bó lâu dài với công việc này. Cũng như anh Tân, những anh em khác đến đây làm việc với tiền lương không nhiều, có người lương mỗi tháng 1,4 triệu, nhưng họ muốn làm cái gì đó vì cái nghĩa, cái tình đối với những đồng chí, đồng đội đã không tiếc máu xương vì đất nước, quê hương.
Nghĩa trang liệt sĩ tỉnh được thiết kế theo hình e líp, chia thành 8 khu xếp theo vần A,B,C, mỗi khu ứng với một số chữ cái. Hài cốt liệt sĩ nào qui tập về trước thì phần mộ sẽ nằm ở trong, càng về sau sẽ lùi dần ra. Xung quanh nghĩa trang có rất nhiều cây xanh, đa phần là ngũ chiều tạo bóng mát rộng, nên đi giữa trưa cũng thấy không khí mát mẽ. Với cách bố trí như vậy thân nhân rất dễ tìm được mộ và tạo được ấn tượng về sự ngăn nắp trong mắt mọi người. Hiện nay tất cả phần mộ liệt sĩ được quản lí trên máy tính bằng một phần mềm chuyên dùng, những người lần đầu tiên đến đây tìm mộ liệt sĩ, chỉ cần cho biết họ, tên, năm sinh là sẽ xác định được. Vừa nói, anh Minh có vẻ ưu tư, đó là những liệt sĩ có tên tuổi, còn những liệt sĩ chưa biết tên thì đành chịu. Tại đây hiện có khoảng 3.000 ngôi mộ chưa biết tên, đây là nỗi khổ tâm của anh em quản trang và thân nhân của những người đang ngày đêm tìm kiếm hài cốt người thân của mình.
Cũng vì chưa biết tên, mà tại nghĩa trang liệt sĩ tỉnh gần đây thỉnh thoảng xảy ra tình trạng trộm cắp hài cốt. Một số thân nhân, chủ yếu là người miền Bắc thuê nhà ngoại cảm chỉ dẫn rồi đêm đến lẻn vào lấy cắp, gây khó khăn cho công tác quản lí. Có trường hợp bị phát hiện, cán bộ Ban và thân nhân liệt sĩ tranh nhau bộ hài cốt, nhưng phần thiệt bao giờ cũng thuộc về anh em. Những lúc như vậy, anh em thường nhẹ nhàng khuyên giải, để thân nhân họ thông cảm, giảm bớt đi sự căng thẳng, họ cũng vì bức xúc mà có hành động không đúng mực. Anh Minh cho biết thêm, lãnh đạo Ban thường xuyên nhắc nhỡ anh em phải luôn giữ bình tĩnh, kìm chế, nói năng nhỏ nhẹ, tránh xúc phạm người khác, lúc nào cũng nghĩ mình là người phục vụ.
Cũng như nhiều thân nhân liệt sĩ, anh em làm việc ở nghĩa trang luôn canh cánh trong lòng bởi hiện có tới 1/3 hài cốt liệt sĩ vẫn chưa biết tên. Mong muốn của họ là Nhà nước sớm áp dụng những phương pháp khoa học tiên tiến để xác định danh tính hài cốt liệt sĩ, để các anh, các chị nằm đây không phải chịu thiệt thòi.
Rời Nghĩa trang liệt sĩ tỉnh dưới cái nắng oi bức của những ngày tháng năm, cũng là lúc các anh chị quản trang tới bữa cơm trưa, bóng cây ngũ chiều ôm tròn quanh gốc, hàng nghìn ngôi mộ ngay hàng thẳng lối, những bồn hoa, cây cảnh được cắt tỉa gọn gàng, tạo nên một sự tĩnh lặng, yên bình. Ai đã một lần đến Nghĩa trang liệt sĩ tỉnh sẽ không thể quên được cái tĩnh lặng, yên bình và ngăn nắp đó, tất cả là nhờ bàn tay và sự cần mẫn của những người quản trang, công việc âm thầm của họ cao quí biết bao./.
Bài, ảnh Thành Khoa