Thực tế, quan điểm này đã hình thành từ thập kỷ trước; tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI, trên cơ sở nhận định “Nước ta có điều kiện phát triển nhanh”, Đảng ta nêu quan điểm: “Phát triển nhanh gắn với phát triển bền vững”, trong đó phát triển nhanh làm cơ sở cho phát triển bền vững và phát triển bền vững nhằm tạo nguồn lực để phát triển nhanh; đồng thời nhấn mạnh “Phát triển bền vững là yêu cầu xuyên suốt của Chiến lược phát triển kinh tế-xã hội giai đoạn 2011-2020”.
Thực ra, đây không phải là vấn đề mới, trên thế giới, phát triển bền vững đã được đặt ra từ rất lâu. Theo Ủy ban Môi trường và Phát triển Thế giới (WCED), “Phát triển bền vững là sự phát triển có thể đáp ứng được những nhu cầu hiện tại mà không ảnh hưởng, tổn hại đến những khả năng đáp ứng nhu cầu của các thế hệ tương lai”. Còn Tổ chức Ngân hàng Phát triển Châu Á (ADB), cho rằng: “Phát triển bền vững là một loại hình phát triển mới, lồng ghép quá trình sản xuất với bảo tồn tài nguyên và nâng cao chất lượng môi trường. Phát triển bền vững cần phải đáp ứng nhu cầu của thế hệ hiện tại mà không phương hại đến khả năng của chúng ta đáp ứng nhu cầu của thế hệ trong tương lai”... Do vậy, từ đó đến nay, nhiều quốc gia, vùng lãnh thổ đã có những thay đổi cả về nhận thức và hành động.
* *
*
Ở địa phương, quán triệt và triển khai thực hiện chủ trương trên theo Nghị quyết Đại hội XI, XII của Đảng, những năm qua, các cấp, các ngành và nhân dân đã có nhiều cố gắng khắc phục khó khăn, nỗ lực, phấn đấu thực hiện đạt được một số kết quả bước đầu; tốc độ tăng trưởng tổng sản phẩm địa phương (GRDP) cao hơn giai đoạn trước, cơ cấu kinh tế chuyển dịch đúng hướng, bộ mặt đô thị, nông thôn, miền núi có bước khởi sắc, khoảng cách giữa các vùng dần được thu hẹp, đời sống phần đông nhân dân nhìn chung ổn định, một bộ phận có cải thiện.
Kết quả trên là rất đáng trân trọng để tiếp tục phát huy trong thời gian tới, nhưng nhìn lại gần 10 năm qua, rõ ràng vấn đề phát triển bền vững chưa được đặt ra một cách nghiêm túc, nên vẫn còn tình trạng lãng phí nguồn lực, suy giảm dần nguồn tài nguyên, khoáng sản, tổn hại đến môi trường sinh thái, gây nguy cơ tăng chi phí khắc phục hệ lụy để lại trong tương lai không xa...
* *
*
Từ thực trạng nêu trên, đã đến lúc chúng ta cần phải nhận thức thật đầy đủ, đúng đắn về phạm trù phát triển bền vững, phải chăng, đây là yêu cầu bức thiết không chỉ trước mắt, mà cả lâu dài.
Để xử lý, giải quyết có kết quả vấn đề thực sự hệ trọng, nhưng hết sức khó khăn này, trước hết, phải từng bước tiếp cận với cách mạng công nghiệp 4.0 theo quan điểm của Claus Martin Schwab, nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển nhanh. Theo đó, phải tận dụng tốt cơ hội mà cuộc cách mạng này mang lại, tiếp tục đẩy mạnh ứng dụng khoa học-công nghệ trên mọi lĩnh vực kinh tế-xã hội, tập trung xây dựng chính quyền điện tử..., nhằm tạo chuyển biến tiến bộ các mặt đời sống xã hội. Trước mắt, cần quan tâm đúng mức việc xây dựng và cải thiện môi trường đầu tư, kinh doanh; khơi dậy phong trào khởi nghiệp, tạo điều kiện thuận lợi để doanh nghiệp, hộ kinh doanh đầu tư phát triển trên tất cả các lĩnh vực mà pháp luật không cấm và địa phương có lợi thế và tiềm năng, ưu tiên ngành nghề chế biến nông-lâm sản, sử dụng nhiều lao động, khai thác tiềm năng về tài nguyên, khoáng sản, du lịch, phát triển thủy điện nhỏ, điện năng lượng mặt trời, cung ứng các dịch vụ phục vụ sản xuất nông nghiệp và đời sống của nhân dân; có chính sách khuyến khích doanh nghệp đổi mới máy móc, thiết bị, áp dụng công nghệ cao...Tăng cường đầu tư phát triển hệ thống kết cấu hạ tầng, ưu tiên các công trình phục vụ phát triển dân sinh, kinh tế, xã hội, nhất là giao thông, thủy lợi, điện, nước sinh hoạt, giáo dục, y tế, thiết chế văn hóa..., góp phần thúc đẩy sản xuất phát triển, cải thiện đời sống người dân.
Cùng với đó, phải tạo tiền đề vững chắc cho sự phát triển trong tương lai, bên cạnh khắc phục thách thức và tận dụng thời cơ từ cuộc cách mạnh công nghiệp 4.0, phải đẩy mạnh cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ III theo ý tưởng của Jeremy Rifkin, đó là phát triển mạnh “công nghiệp xanh”, sử dụng ngày càng phổ biến các nguồn năng lượng tái tạo, kéo dài tuổi thọ của vật chất, chuyển từ sở hữu vật chất sang chia sẻ (sharing) hoặc cho thuê (leasing), nhằm tiết kiệm tài nguyên, khoáng sản, góp phần kiềm chế sự suy giảm môi trường sinh thái... Đặc biệt, phải quán triệt, cụ thể hóa đầy đủ, nghiêm túc và phù hợp với thực tế ở địa phương về chủ trương của Đảng đối với vấn đề phát triển “kinh tế xanh”, vận dụng mô hình “kinh tế tuần hoàn”..., góp phần bảo đảm mục tiêu phát triển bền vững.
Trước tiên, phải quản lý, sử dụng hiệu quả, tiết kiệm nguồn lực của hiện tại, nhất là đất đai, tài nguyên, khoáng sản, tài sản công... Trong xây dựng quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất, cần coi trọng vấn đề hiệu quả và tính phù hợp với yêu cầu phát triển kinh tế-xã hội trong từng giai đoạn nhất định, hết sức cân nhắc việc chuyển đổi đất canh tác sang mục đích phi nông nghiệp và quản lý chặt chẽ, đi đôi với khai thác, phát huy đúng mức hiệu quả quỹ đất công ích, đất chưa sử dụng; đồng thời tổ chức tốt công khai và triển khai đồng bộ các quy hoạch, kế hoạch đã được cấp có thẩm quyền phê duyệt để các tổ chức, cá nhân biết, thực hiện đúng theo quy định. Chỉ khai thác khoáng sản thông thường đủ đáp ứng nhu cầu; gắn chặt việc khai thác với chế biến sâu khoáng sản đặc thù, nhằm nâng cao giá trị, góp phần kiềm chế tình trạng suy giảm như vừa qua. Rà soát để có biện pháp quản lý chặt chẽ và phát huy hiệu quả công sở (cả đất và công trình gắn liền với đất), tránh thất thoát, lãng phí. Tăng cường các biện pháp quản lý nhà nước; tuân thủ nghiêm quy định của pháp luật trong thực hiện chức năng này; đề cao đúng mức trách nhiệm của các cấp, các ngành, nhất là cơ quan chức năng và chính quyền cơ sở trong kiểm tra, phát hiện và xử lý kịp thời các vi phạm xảy ra. Trước mắt, tập trung xử lý có kết quả tình hình nổi lên vừa qua; kiên quyết thu hồi diện tích đất 5% đã cấp cho các tổ chức, cá nhân sai quy định; xử lý cương quyết các trường hợp lấn chiếm, tái lấn chiếm đất lâm nghiệp; kiến nghị cấp có thẩm quyền rút giấy phép đối với các dự án chậm triển khai, không thực hiện đúng cam kết khi đăng ký đầu tư, có biểu hiện đầu cơ đất đai, chuyển nhượng dự án để thu lợi bất chính.
Mặt khác, phải tránh để lại hệ lụy về sau. Khắc phục ngay tư tưởng chỉ coi trọng đến số lượng, mà thiếu quan tâm đến chất lượng, hiệu quả trong thu hút đầu tư, kiên quyết “nói không” đối với số dự án có nguy cơ gây ô nhiễm môi trường, hủy hoại hệ sinh thái; đồng thời buộc các đối tượng khai thác khoáng sản trái phép, sản xuất, kinh doanh gây ô nhiễm môi trường phải bồi thường thiệt hại theo đúng quy định của pháp luật. Tăng cường các biện pháp quản lý và phát triển rừng, khuyến khích trồng rừng tập trung, đẩy mạnh phong trào trồng cây nhân dân; làm tốt công tác chống, phá rừng và phòng cháy, chữa cháy rừng, xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm, góp phần tăng nhanh tỷ lệ che phủ. Tiếp tục rà soát để quy hoạch nhằm di đời các điểm thu mua phế liệu, các cơ sở sản xuất, kinh doanh gây ô nhiễm môi trường ra khỏi khu dân cư tập trung; làm tốt công tác thu gom rác thải và có biện pháp xử lý nước thải ở các khu dân cư tập trung, gắn với kiểm tra, xử lý có kết quả các trường hợp gây ô nhiễm môi trường, nhất là các trang trại chăn nuôi heo tập trung, hoạt động khai thác khoáng sản, sản xuất, kinh doanh. Rà soát và có biện pháp buộc các chủ đầu tư phải tiếp tục hoàn thiện các khu dân cư tự phát bảo đảm quy chuẩn, không để sau này phải khắc phục bằng vốn ngân sách.
Ngoài ra, phải tạo thêm nguồn lực trong giai đoạn tiếp theo. Bên cạnh việc khai thác nguồn thu để bảo đảm mục tiêu trong ngắn hạn, phải tập trung phát triển sản xuất, kinh doanh nhằm tạo nguồn thu ổn định, vững chắc, góp phần quan trọng về đáp ứng nhu cầu trong dài hạn. Chú trọng đúng mức công tác đào tạo nguồn nhân lực, trọng tâm là nhân lực chất lượng cao, đi đôi với thường xuyên quan tâm xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức ngang tầm nhiệm vụ, nhất là đội ngũ cán bộ chủ chốt các cấp, các ngành; trước mắt, tập trung phát triển giáo dục, y tế, nâng cao nhu cầu hưởng thụ văn hóa, thực hiện tốt chính sách dân số và phát triển, nhằm bảo đảm số lượng và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực trong tương lai.
* *
*
Đây là vấn đề tuy không mới, nhưng nó vẫn còn nguyên tính thời sự. Mong sao các cấp, các ngành sẽ có những chuyển biến tích cực hơn trước trong quá trình tiếp cận và triển khai thực hiện, góp phần quan trọng cho sự phát triển của thế hệ hôm nay, đồng thời tạo thêm nền tảng vững chắc cho sự phát triển trong tương lai.
Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI của Đảng, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia-Sự thật, Hà Nội, 2011.
Ủy ban Môi trường và Phát triển Thế giới (WCED), Báo cáo Brundtland (hay còn gọi là Báo cáo Our Common Future), 1987.
Sáng lập viên, kiêm Chủ tịch điều hành Diễn đàn Kinh tế thế giới (WEF).
Jeremy Rifkin, Cuộc cách mạnh công nghiệp lần thứ III, Nhà xuất bản Lao động-Xã hội, Hà Nội, 2014.